Ademimerkeziyetçilik Üzerine

Son günlerde Türkiye’nin ve yerel yönetimlerin içerisinde bulunduğu siyasi durumlardan ve yerel yönetimler üzerinde olan durumlardan dolayı yerel yönetimlerin güçlendirilmesi gündeme gelmiştir. Gündeme gelen bu tartışmalarda ortaya atılan görüşlerden birisi de ademimerkeziyetçiliktir. Bu görüşün ortaya atılmasından sonra insanların akıllarına belli başlı sorular gelmektedir. Bu yazımda ademimerkeziyetçiliğin ne olduğunu açıklayacak ve birkaç soru beraberinde uygulamaları ile ilgili örnekler vereceğim.

Ademimerkeziyetçilik Nedir?

Ademimerkeziyetçilik, devletin merkezi otoritesinin azaltılarak yerel yönetimlere dağıtılması demektir. Eğer kitap cümlesi değil de daha basit bir anlam kullanacaksak; mahalleye yapılan parka mahallelinin, ilçeye yapılacak konferans salonuna ilçelilerin ve ile yapılacak olan otogara ve bunların nasıl yapılacağına orada yaşayan insanların karar vermesidir. Bu görüş bunların bu şekilde yapılmasının insanlar açısından daha tatminkar ve etkili olacağını savunur. Tarihten günümüze kadar olanlar bu görüşün haklılığını ortaya çıkarmıştır.

Tarihsel Süreç

Bu görüşün ülkemizdeki ilk izleri Osmanlı İmparatorluğunun yıkılış döneminde görülmüştür. Prens Sabahattin öncülüğünde olan Osmanlı Ahrar Fırkası bu görüşün temsilcisi olmuştur ve bu görüşün Osmanlı’nın yıkılışını erteleyecek, içerisinde bulundurduğu unsurları imparatorluğa daha fazla bağlayacağını savunmuştur. Ancak fırkanın iktidara gelememesinden ve iktidarda bulunan partilerin ademimerkeziyetçilikten çok merkezi yönetimi savunmaları bu görüşün bu topraklarda uygulanamamasına sebep olmuştur.

Ademimerkeziyetçilik, Kurtuluş Savaşı döneminde oluşturulan 1921 Anyasası’nda yazmasına rağmen 1924 Anyasası’yla kaldırılmıştır. Bu düşüncenin kaldırılması için oluşan sorularla bugünün soruları nerdeyse aynıdır.

Sık Sorulan Sorular

1. Ademimerkeziyetçi görüşte federalcilik zorunlu mudur?

Hayır. Federasyon, aynı coğrafyanın içerisinde bulunan birden fazla devletin, yasama, yürütme ve yargı konusunda bağımsız ama dış meseleler gibi konularda bir araya gelmesi durumunda oluşan siyasi yapıdır. Ademimerkeziyetçilik ise bu unsurların hepsinin yerele devredilmesini savunmak zorunda değildir.

Ademimerkeziyetçi yönetim anlayışı, evrensel bir şekilde hazırlanmış anayasayı o ülkenin ortak değeri sayar ve o metnin dışarısına çıkmadan yerel yönetimlerin kendi bölgelerini merkezi bir anlayıştan uzak bir şekilde yönetmelerine izin verir.

2. Bu görüş ülkenin bölünmesine yol açar mı?

Hayır. Ademimerkeziyetçi anlayış sayesinde insanların yönetimde daha çok söz sahibi olacak olması ve bunun sonucu olarak o ülkeye daha fazla bağlanacaklardır. Ayrıca oluşturulan ortak anayasanın aksi şekilde hareket eden yönetimler engelleneceği için bu sorun büyük ölçüde ortadan kalkacaktır.

3. Ademimerkeziyetçi yönetim göç yaratır mı?

Evet, ama bu kötü bir şey olarak anlaşılmamalıdır. Şehirler arası göçler ilk başta kulağa yanlış gelebilir fakat oluşacak olan göçler yerel yönetimdeki siyasetçileri zor durumda bırakacak ve onları daha doğru kararlar almaya itecektir.

Şehirler arası göçün doğurduğu en önemli şeylerden biri rekabet ortamıdır ve bu ortamın oluşması siyasileri ve onları yönetici olarak seçecek olan seçmenleri daha doğru kararlar vermeye iter.

Sonuç

Bu yazımda, ademimerkeziyetçilik konusunda insanların akıllarına en çok takıldığını düşündüğüm üç soruya kendimce cevap verdim. Elbette bu sorular yeterli değildir ve geri kalan soruların cevaplanması için yeni yazıların gerektiği aşikardır.

Yazar: Tuna Tanman