Serbest Piyasa Üzerine

Temel Tanım ve Prensipleri

Serbest piyasa en temel tanımıyla, alıcıların ve satıcıların gönüllü bir şekilde bir araya geldiği, her türlü hizmet veya mal alışverişinde bulunabildiği ve fiyatları kendi aralarında belirleyebildiği esası serbestiyete ve rekabete dayanan ekonomik modeldir. Bu serbest ve rekabetçi modelin sağlıklı bir şekilde işleyebilmesinin yegâne yolu da devletin hiçbir surette piyasaya veya piyasadaki aktörlerin kararlarına müdahil olmamasıdır.

Bugün birçoğumuzun gıptayla baktığı müreffeh toplumların sahip oldukları en önemli ortak değer de serbest piyasanın varlığıdır. Serbestiyet halinde bireyler kâr etme güdüsüyle fikirlerini hayata geçirmek için her türlü çalışmayı yapar ve en verimli iş modelini oluşturduktan sonra bunları piyasaya arz ederler. Yeterli talebin oluşması halinde ortaya bir değer çıkar ve bu değer, refahın artmasını sağlar.

Piyasa Aktörlerinin Karşılıklı Bağımlılığı

Bazıları için bu “serbest piyasa” asla güvenilmemesi gereken, vicdansız, tek derdi kâr etmek olan ve bu sebeple işlerin onların insafına bırakılmaması gereken özel müteşebbislerin bütünüdür. Böyle düşünenler çok büyük bir yanılgı içerisindeler. Serbest bir piyasada şirketler ve bireyler özgürdür fakat bağımsız değildir. Bağımlı oldukları sermayedarlar, tüketiciler, STK’ler ve çalışanlar vardır.

Adam Smith’in de dediği gibi “Üretimin yegâne niyeti ve nihai hedefi tüketimdir…”

Sorumluluk ve Hesap Verebilirlik

Her grubun esasında birbirine karşı sorumluluğu vardır ve bu sorumlulukları yerine getirmedikleri takdirde piyasadan silinmeleri son derece olasıdır. Serbest bir piyasada, mağdur olduğunuz konuda şikayetçi olabileceğiniz hukuk kanalları ve şirketin itibarını düşünerek mağduriyetinizi gidermek için ekstra çaba sarf edeceği sosyal medya kanalları bulunurken devletin sebep olduğu bir mağduriyet karşısında kimi kime şikayet edeceksiniz?

Tüketici Sorumluluğu

Tabii şirketlerin tüketicilere karşı sorumluluğu olduğu kadar tüketicilerin de kendilerine karşı sorumlulukları vardır. Bireyler rahatsız oldukları zaman seslerini çıkarmalı ve gerekirse bir araya gelip STK’ler aracılığıyla rahatsızlıklarını dile getirmeli, şirketleri rahatsız oldukları politikaları değiştirmeye zorlamalıdır.

Bilginin Demokratikleşmesi

Serbest piyasanın en güzel özelliği bilgiyi devletlerin tekelinden çıkarmış olmasıdır. Her ne kadar devletler fikri mülkiyet hukuku üzerinden gücünü korumaya çalışsa da internetin icadıyla bu çabalar da etkisini oldukça azaltmış durumdadır.

Sanat Üzerindeki Etkisi

Serbest piyasa sayesinde sanat, devletin beğendiği estetik değerler veya fikirler olmaktan çıkmış ve bireylerin tercihleri doğrultusunda şekillenmeye başlamıştır. Özel sektörün devreye girmesiyle sanat alanında yaşanan değişimleri, çok fazla dala ve çeşide bölünmesinden dolayı, adeta takip edemez olduk ve bu güzel bir şey.

Tarih Yazımı ve Medya

Tarih alanında ise tamamen devletlerin tekelinden kurtulduğumuzu söylemek zor fakat en azından tek bir devletin tekelinden, birçok devletin oligopol olduğu bir aşamaya geçtiğimizi söylemek mümkün. Serbest piyasada erişebileceğiniz sayısız haber kaynağı var ve bunu kâr etme amacıyla yaptıkları için yalan haberler yazmaları da zorlaşıyor.

Sonuç

Huzurlu ve zengin bir toplumda yaşayabilmemizin yegane yolu piyasayı tamamen serbest bırakmak ve sorumluluklarımızın bilincinde hareket ederek ister tüketici ister üretici isterse de sermayedar olarak piyasanın etkin ve verimli bir şekilde işlemesini sağlamaktır.

Yazar: Y. Emre Deniz